![]() |
Ilustrasi |
Garda.id | Mutih berasal dari kata putih. Orang Jawa mengenal ragam puasa. Pelaksanaan sesuai dengan hajad suasana dan peristiwa. Bertujuan untuk memperoleh keselamatan dan ketentraman.
Puasa mutih hanya makan nasi. Tanpa sayur, tanpa lauk pauk, tanpa bumbu, tanpa sambal. Nasi putih cuma menu utama. Tak ada yang lain. Bertujuan untuk memusatkan buah pikiran. Konsentrasi gagasan menghasilkan karya yang hebat. Ciptaan yang mengagumkan.
Contoh Dewi Durgandini mendapat julukan Dewi Rara Amis. Berkat puasa mutih lantas penyakitnya sembuh. Bau amis hilang. Malah menikah dengan Begawan Palasara yang menurunkan Abiyasa. Kelak melahirkan raja Astina.
2. Pasa Ngrowot.
Puasa ngrowot dengan hanya makan sayur mayur. Seperti bayam, kangkung, godhong tela rambat, godhong tela pohung, sambi, lung lamtara. Makan dedaunan warna hijau. Tanpa daging, tanpa bumbu, tanpa sambal, tanpa nasi. Bertujuan untuk memperoleh derajat yang tinggi.
Praktek pasa ngrowot terdapat dalam lakon pewayangan. Contoh Abimanyu menjalani puasa ngrowot. Saat bertapa memperoleh wahyu cakraningrat. Anaknya yang lahir dari Dewi Utari berhasil menjadi raja besar.
Dalam serat Pustakaraja keturunan Parikesit mendapat posisi terhormat. Anak keturunan berkuasa di kerajaan Daha Jenggala, Kediri, Singasari, Majapahit, Pengging, Demak, Pajang dan Mataram.
3. Pasa Ngebleng.
Puasa ngebleng dilakukan sehari semalam. Tanpa makan, tanpa tidur, tanpa minum, tanpa bicara. Benar benar mengasingkan diri dari keramaian duniawi. Bertujuan untuk memperoleh guna kasantikan, jaya kawijayan.
Misalnya Arjuna melakukan puasa ngebleng saat di gunung Indrakila. Arjuna berhasil menjadi pribadi paripurna, sakti mandraguna, pintar dan rendah hati. Berhasi menjadi jago dewa. Bisa mengalahkan musuh angkara murka.
Dalam pewayangan disebut juga lakon Begawan Ciptoning atau Begawan Mintaraga. Prabu Niwatakawaca dari negeri Hima Himantaka dikalahkan. Bersama dengan Dewi Supraba memperoleh penghargaan dari Kayangan Junggring Salaka.
4. Puasa Pati Geni.
Pati geni berarti memadamkan nyala api. Puasa pati geni dilakukan dengan menjauhi segala macam api penerangan. Kegelapan cahaya justru dipercaya bisa menerangkan hati. Raga dibuat gelag, malah jiwa makin terang benderang.
Bima menjalani puasa pati geni. Sebelum menyelam di samudera minang kalbu. Dalam lakon Dewaruci, godaan untuk mendapat tirta perwitasari terlalu berat. Halangan berasal dari keluarga pendawa. Sedulur tunggal Bayu juga mencegah. Untuk itu perlu puasa pati geni. Guna menenangkan hati. Diri pribadi bertambah kokoh.
Lakon Dewaruci lambang kesadaran jatidiri. Bima dengan puasa pati geni berhasil mendapatkan ilmu kasampurnan, sangkan paraning dumadi.
5. Pasa Manuk Podhang.
Manuk podhang merupakan jenis burung yang suka ngulandara. Saat bepergian tidak mau makan minum. Rela bersusah payah untuk mencari makanan buat anak anaknya. Dirinya rela untuk berlapar. Kebahagiaan generasi penerus lebih diutamakan. Wujud tanggung jawab yang besar.
Tokoh Semar kerap melakukan pasa manuk podhang. Kesaktian Semar diakui oleh dewa kayangan. Dalam serat kandha Semar dikenal sebagai wong cilik yang setia. Pintar memberi wejangan. Tinggal di pedukuhan Karang Kedhempel. Dalam tembang pucung terdapat syair indah.
Semar iku pamonge satriya agung, trahing witaradya, tut wuri pan handayani,
Panakawan kasinungan kautaman.
1.
Dhandhanggula Sasi Pasa.
Wulan Pasa nyata wus pinanggih,
Rinengga kanthi nyadran ruwahan,
Nyekar pepundhen sumare,
Sowan para leluhur,
Ing pangajab bisa mberkahi,
Nyuwun idi palilah,
Pandonga pangestu,
Dene para putra wayah,
Ingkang bekti marang lelakon kawuri,
Lumampah saben warsa.
Ramadhan mangka pethingan sasi,
Sinambrama mawi tata cara,
Kabeh pasiraman rame,
Tapa kungkum ing umbul,
Tapa ngeli iline kali,
Kumambang banyu sendhang,
Minangka lelaku,
Murih padhanging sasmita,
Ngestu ngesti wulang wejangan permati,
Pujangga tanah Jawa.
2.
Pangkur Sasi Pasa.
Mahargya pasa Ramadhan,
Kapurwakan upacara kenduri,
Wilujengan dhahar ngunjuk,
Undangan sanak kadang,
Suka sukur sami gesang subur makmur,
Bungah nyawang tegal sawah,
Panen tela jagung pari.
Ngalap berkah wulan pasa,
Tumrapipun ingon ingone tani,
Menda kebo kuda lembu,
Bebek menthok lan ayam,
Jenjem cumbu ayem tentrem merikelu,
Amberkahi sato kewan,
Wedharan para winasis.
3.
Kinanthi Sasi Pasa
Puwasa jaman rumuhun,
Wulang wuruke agami,
Ing Kraton Demak Bintara,
Sultan nyebar udhik udhik,
Pelataran Mesjid besar,
Manunggal kawula gusti.
Kawiwitan nabuh bedhug,
Ngumandhang ngebaki nagri,
Gumyak swaraning dhugdheran,
Piyak ngarep tangkep wuri,
Sambung lagon santiswaran,
Ndherek ngaos para Wali.
4.
Gambuh Sasi Pasa
Njeng Sultan Pajang dhawuh,
Sasi pasa kedah ngangsu kawruh,
Dimen wasis titis karya samukawis,
Ngaji sakeh kitab buku,
Seratan sigra kawaos.
Ki Ageng Banyubiru,
Jaka Tingkir suwita meguru,
Sasi pasa cegah dhawar lawan guling,
Karebet tekun mituhu,
Nata Pajang kang kesohor.
5.
Sinom Sasi Pasa
Wulan Pasa ing Metaram,
Mejang marang Senapati,
Kyai Ageng Pemanahan,
Kinarya laku prihatin,
Ngemong Juru Martani,
Tapa ing segara kidul,
Antuk wahyu jatmika,
Nuli ing kayangan Dlepih,
Sujud sukur marang Gusti Maha Tunggal.
Siram ing sendang Seliran,
Sagung darah ing Mentawis,
Mahargya wulan Ramadhan,
Minangka sesuci dhiri,
Tirakat lahir batin,
Ganda dupa sekar arum,
Wadhah bokor kencana,
Mbrengengeng pamuji dzikir,
Abdi dalem ulama manengku puja.
6.
Asmarandana Sasi Pasa.
Amangkurat Tegalwangi,
Tarak brata wulan siyam,
Aneng Kedhaton Pamase,
Sakwetane Ajibarang,
Dhusune nama Lesmana,
Jamasan kali Serayu,
Salat tarweh ing Banyumas.
Gunung Slamet peni asri,
Laku ibadah Ramadhan,
Marang Pangeran sumendhe,
Tapa narendra Mataram,
Mrih raharjaning negara,
Nindakna sholat tahajjud,
Sinengkuyung pra kawula.
7.
Mijil Sasi Pasa
Pasanipun Amangkurat Jawi,
Manjing raos batos,
Siram jamas wiwit wanci sore,
Nggebyur kungkum aneng umbul Pengging,
Ngantos madya ratri,
Mbacut laku sujud.
Lambaraning Kartasura nagri,
Lelaku prihatos,
Wulan Ramadhan berkahe gedhe,
Kagem ndhudhah wulangan prayogi,
Serat Nitisruti,
Ngemot barang ngelmu.
8.
Pucung Sasi Pasa.
Adi luhung wejangane Sultan Agung,
Wewarah Ramadhan,
Sasi Pasa wulan suci,
Bebles tenan mulang ngelmu kasampurnan.
Mbabar kawruh wulan Pasa sung pituduh,
Serat pangracutan,
Nitipraja Sastra Gendhing,
Trah Mataram tata tentrem ngrengga alam.
9.
Megatruh Sasi Pasa.
Mejang ngelmu Amangkurat Mas kang tinemu,
Aneng wilayah Kediri,
Wulan Pasa pancen unggul,
Tirakat ing gunung Wilis,
Gya munajat mring Hyang Manon.
Sujud sukur kawulane amrih makmur,
Amangkurat ing Kediri,
Tahajud kanthi sumuyut,
Raja Mataram ber budi,
Sumare Hastana Gedhong.
10.
Maskumambang Sasi Pasa.
Amangkurat Amral pasa mesu budi,
Ing Mataram Kartasura,
Kanthi laku tapa ngeli,
Urute kali Larangan.
Ingembanan dening Ratu Wandhansari,
Saking tlatah Surabaya,
Garwa Adipati Pekik,
Nyengkuyung nata Mataram.
11.
Durma Sasi Pasa
Kanjeng Sunan Paku Buwana kapisan,
Lan garwa prameswari,
Ratu Mas Balitar,
Lampah siyam Ramadhan,
Wulujengan ing Cakra Pengging,
Kempal kawula,
Semedi pangastuti.
Sasi Pasa agama mangka sarana,
Kartasura Mentawis,
Kawula negara,
Tentrem karta raharja,
Lelandhesan kawruh agami,
Wulan Ramadhan,
Berkah Wahyu ilahi.
Bagi orang Jawa melakukan puasa termasuk tradisi spiritual. Tiap kali punya hajad mesti melibatkan para sesepuh. Ahli meditasi dianggap mampu berkomunikasi dengan alam ghaib. Tugas menjaga ketentraman dunia. Lelaku dengan tata cara paugeran yang sudah turun temurun. Rel/ purwadi