Prabu Kusuma Wicitra Raja Pengging.

Share:

 

Ist


GARDA.ID | Purwadi Ketua LOKANTARA 

hp 0878 6440 4347


A. Negeri Pengging


Negeri Pengging menjadi pusat pertemuan geneologi para raja Jawa. Prabu Kusuma Wicitra nata ing Pengging, garwanipun kalih: Dewi Soma putranipun Prabu Jayakusuma ing Matahun, kaliyan Dewi Daruni putranipun Ajar Kapyara ing Banyuwangi.


Prabu Kusuma Wicitra apeputra 5, urut sepuh kados ing ngandhap punika: Saking ibu Dewi Soma: Prabu Citrasoma ing Pengging lan Raden Citrasena ing Banten. Saking ibu Dewi Daruni: Raden Citrakusuma ing Blambangan. Ibu Dewi Soma: Dewi Citrawati, krama angsal Raden Welakusuma, putranipun Raden Jaya Amisena ing Pengging. Saking ibu Endhang Bangi: Raden Upacitra


Prabu Citrasoma nata ing Nagari Pengging, anggarwa Dewi Sriati putranipun Resi Sidikwacana ing wukir Merbabu, garwa 2 peputra 4: Raden Pancadnyana krama angsal Dewi Lasmita, lajeng dados raja pandhita nama Resi Pancadnyana. Prabu Pancadriya ing Pengging.


Dewi Pancawati, krama angsal Raden Sukarsa, Patih ing Pengging. Raden Selandana.


Prabu Pancadriya nata ing nagari Pengging, anggarwa Dewi Gandawati putranipun Prabu Jaya Amisena ing Mamenang, garwa 2 apeputra 4: Raden Prawa, ngalih nama Arya Akandriya, dados Raja Pandhita wonten ing Madya panjang nama Resi Dewabrata. Raden Saputra, anggentosi ingkang rama nama Prabu Anglingdriya ing Pengging ajejuluk Prabu Dewa Kusuma inggih Prabu Dewanata. Raden Sucitra nama Arya Darmandriya ing Salembi, ugi nama Prabu Darmakusuma ajejuluk Prabu Dipanata.


Raden Suwarna nama Arya Sumandriya ing Sudimara lajeng nama Prabu Mandrakusuma, ajejuluk Prabu Hendranata.


Prabu Anglingdriya jejuluk Prabu Dewakusuma, inggih prabu Dewanata ing nagari Pengging, garwa sepuh nama Dewi Soma putranipun Resi Pancadnyana, garwa enem nama Dewi Sinta putranipun Resi Wrahaspati ing wukir Wangkring, peputra kados ing ngandhap punika: Dewi Rarasati, krama angsal raden Damarmaya, putra ing Salembi. Prabu Suwelacala, ingkang jumeneng nata ing nagari Medang Kamulan. Prabu Pandayanata, anggentosi ingkang rama jumeneng nata wonten ing nagari Pengging.


Tanah Pengging tepatnya di kaki Gunung Merapi dan Merbabu. Sejak dulu kala kawasan ini termasuk gudangnya kreator peradaban. Bagi pembaca novel Nagasasra Sabuk Inten karya SH Mintardja, terdapat nama Pengging, salah satu kecamatan Boyolali. Boyolali daerah Pengging lebih populer karena di sinilah Mas Karebet, Joko Tingkir atau Sultan Hadiwijaya. 


Kadipaten Pengging menjadi sentral kebudayaan, yang menjadi penerus kebesaran Kerajaan Majapahit dan Kesultanan Demak Bintara. Adipati Handayaningrat atau Ki Ageng Pengging sepuh adalah menantu Sinuwun Prabu Brawijaya, garwanya bergelar Kanjeng Ratu Pembayun yang melahirkan Ki Kebo Kanigara dan Ki Kebo Kenanga. Kelak Ki Kebo Kanigara menjadi pertapa di lereng gunung Merbabu, sedang Ki Kebo Kenanga menjadi murid Syekh Siti Jenar, seorang wali yang sakti mandraguna. Komunitas peguron ini yang mempelopori ilmu manunggaling kawula gusti.


Kalangan Kejawen menyebut dengan istilah ngelmu kasampurnan, ngelmu kasepuhan, kawruh begja, wikan sangkan paran, sangkan paraning dumadi, urip sejati dan satataning panembah.


Wulang wuruk Kejawen berkembang dari kawasan Pengging kemudian menyebar ke seluruh pelosok tanah Jawa, mulai dari perkotaan, pedesaan, dan pegunungan. Setelah Syekh Siti Jenar muksa, para muridnya mengembangkan paham Kejawen.


Mereka adalah Ki Ageng Banyubiru, Ki Ageng Sela, Ki Ageng Butuh, Ki Ageng Karanglo, Ki Ageng Pring Apus, Ki Ageng Penjawi, Ki Ageng |Pemanahan, Ki Ageng Enis dan Ki Ageng Pandhan Arang. 


Para guru suci Tanah Jawa ini sudah putus ing reh saniskara, kebak ngelmu sipating kawruh.

Setelah Ki Ageng Pengging wafat, putranya yang bernama Mas Karebet kemudian diasuh Nyi Ageng Tingkir. Maka nantinya Mas Karebet disebut juga Joko Tingkir. Para alumni padepokan Syekh Siti Jenar mengetahui bahwa wahyu keprabon menitis pada diri Joko Tingkir.


Maka semua guru tersebut sama mengasuh dan mendidik Joko Tingkir sebagai layaknya putra seorang raja. Dimaklumi bersama bahwa Joko Tingkir sungguh trahing kusuma rembesing madu, keturunan langsung Prabu Brawijaya raja Majapahit.


B. Kepemimpinan Pengging. 


Penobatan Sultan Pajang tanggal 24 Juli 1546. Hasil didikan para dwija sejati ini cukup mengagumkan. Joko Tingkir tumbuh menjadi pribadi yang mumpuni kualitas intelektual, sosial, mental, moral dan spiritual. 


Kanjeng Sultan Trenggono yang bertahta di Kasultanan Demak Bintara menjodohkan Joko Tingkir dengan Kanjeng Ratu Hemas Kambang atau Ratu Cepaka. 


Pada periode selanjutnya Joko Tingkir diwisuda menjadi raja di Kasultanan Pajang Hadiningrat pada tanggal 24 Juli 1546.


Joko Tingkir dengan gelar Sultan Hadiwijaya Amirul Mukminin Syah Alam Akbar. Kita petik tembang Pangkur yang berasal dari cerita Babad Tanah Jawi, sebagai gambaran masa silam.


Pangkur


Nimas Ratu Kalinyamat,

Tilar wisma amartapa neng wukir,

Tapa wuda sinjang rambut,

Ing Gunung Danaraja,

Apratignya tan arsa tapihan ingsun,

Yen tan antuk adiling Hyang,

Patine sedulur mami


Bait tembang di atas melukiskan tekad Kanjeng Ratu Kalinyamat yang kehilangan suami, Pangeran Hadirin. Sebelumnya juga sudah meninggal kakak tercinta Sunan Prawoto. Pembunuhnya Arya Penangsang, Adipati Jipang Panolan. Krisis politik di Demak bisa diatasi oleh Sultan Hadiwijaya. Jasanya yang besar itulah sebagai legitimasi beliau berkuasa di Kraton Pajang.


Sedemikian penting tempat Pengging, maka tak mengherankan bila daerah ini menjadi jujugan para peziarah. Mereka hendak melacak suri teladan yang pantas dilestarikan.


Pelaku seni budaya Jawa hampir dipastikan akrab dengan kutipan tembang ini. Cuma jarang sekali yang mau menelusuri asal-usulnya.


C. Kesusastraan Pujangga


Pengging melahirkan pujangga besar. Tak mengira bahwa tembang ini lahir dari buah pikiran pujangga Pengging, Kyai Yasadipura atau Kanjeng Raden Tumenggung Sastranagara. Beliau adalah pujangga besar Kraton Surakarta Hadiningrat, seorang pujangga arif bijaksana, wicaksana ngerti sadurunge winarah, yang menjadi sumber ilmu di Tanah Jawa.


Umbul Pengging tempat sesuci diri. Setiap bulan Sura. Para kasepuhan menyempatkan siram jamas.


Kinanthi


Nalikanira ing dalu,

Wong agung mangsah semedi,

Sirep kang bala wanara,

Sedaya wus sami guling,

Nadyan ari sudarsana,

Wus dangu nggenira guling,


Kukusing dupa kumelun,

Ngeningken tyas sang apekik,

Kawengku sagung jajahan,

Nanging sanget angikibi,

Sang Resi Kaneka Putra,

Kang anjog saking wiyati.


Syair indah tembang Kinanthi di atas merupakan kutipan dari Serat Rama karya Yasadipura. Kitab ini dipuji oleh empu Jawa Kuno, Prof. Dr. Poerbatjaraka sebagai karya sastra yang dapat digunakan untuk membangun budi pekerti luhur.


Dhandhanggula


Dhedhep sidhem prabawaning ratri,

Sasadara wus manjer kawuryan,

Tan kuciwa memanise,

Menggep sri nateng dalu,

Sinewaka sanggya pra dasih,

Aglar neng cakrawala,

Winulat ngelangut,

Prandene kabeh kebekan,

Saking kehing taranggana kang sumiwi,

Warata tanpa sela.


Pasiraman Pengging peninggalan Kraton Pajang yang termasuk wilayah kabupaten Boyolali, tempat ritual.


Adegan pathet sanga sebagai wahana maca mobah mosiking kahanan, kutipan tembang dhandhanggula terasa cocok benar. Hening, sunyi, sepi namun berarti. Senyap dan diam karena wibawa malam. Betul-betul hidup cara Kyai Yasadipura melukiskan keadaan. Layak sekali bila waranggana, wiyaga melantunkan lagu itu.


Belum lagi lakon wayang yang dilukiskan Yasadipura. Serial Bratayuda, Ramayana, Dewaruci dan Bimasuci adalah buah tangan sang Pujangga. Nama harum beliau dikenang sepanjang masa.


Berbahagialah orang Jawa mempunyai leluhur Kyai Yasadipura. Darah kapujanggan mengalir deras pada anak keturunannya.


Dhalang terkemuka bernama Ki Panjang Mas adalah keturunan Yasadipura. Keluarga Panjang Mas menurunkan dhalang berbobot yang menyebar di seluruh kawasan Surakarta. Tak ketinggalan pula adalah Raden Ngabehi Ranggawarsita. Beliau adalah cucu Yasadipura.


Darah seni leluhur Pengging ini menjadi inspirasi bagi orang Jawa. Setiap bulan Suro penggiat kejawen siram jamas di Umbul Pengging sekalian nyekar di Pesarean Yasadipuran.


D. Wibawa Trah Pengging. 


Pancaran kautaman menjadi inspirasi bagi sekalian generasi. Maka

keteladanan tokoh sakti mandraguna dari Pengging.


1. Adipati Handayaningrat


Pendiri Kadipaten Pengging adalah Adipati Handayaningrat atau Sri Makurung, menantu Prabu Brawijaya.


Adipati Handayaningrat disebut juga dengan nama Ki Ageng Pengging Sepuh.

Makam Adipati Handayaningrat dan Ratu Pembayun


2. Kanjeng Ratu Pembayun


Putri sulung Prabu Brawijaya yang menikah dengan Adipati Handayaningrat. Makamnya di Kawasan Pengging.


3. Kebo Kenaga


Tokoh spiritual yang menyebarkan paham Islam kejawen. Anaknya bernama Joko Tingkir atau Sultan Hadiwijaya.


4. Kebo Kanigoro


Guru kejawen yang mengajarkan ilmu kasampurnan. Dia anak Handayaningrat. Selamanya wadat atau tak menikah.


5. Lembu Amiluhur


Pengajar ilmu sangkan paraning dumadi. Berkeliling di tanah Jawa untuk menjaga keselamatan dunia.


6. Joko Tingkir


Putra Kebo Kenanga dan menantu Sultan Trenggana Demak Bintoro. Menjadi raja Pajang dengan didukung oleh para guru sakti mandraguna.


7. Ratu Mas Cempaka


Permaisuri Sultan Pajang yang berasal dari Kasultanan Demak Bintoro. Terkenal sebagai perintis batik motif Sidomukti.


8. Tumenggung Padmonagoro


Bupati Pekalongan yang menjadi leluhur Sinuwun Paku Buwono XIII, KRT Padmonagoro pelopor industri batik. Putra bupati Padmonagoro yakni Kyai Yasadipura yang menjadi pujangga kraton Surakarta Hadiningrat.


Sinuwun Paku Buwono XIII raja Kraton Surakarta Hadiningrat (2004 – sekarang) adalah keturunan Bupati Padmonagoro Pekalongan


Makam Pujangga Agung Kyai Yasadipura di Boyolali. Para budayawan kerap ngalap berkah karena mengenang jasa-jasa beliau dalam dunia pedhalangan.


9. Kyai Yasadipura


Pujangga kraton yang sakti mandraguna. Banyak menulis sastra piwulang. Misalnya cerita Dewaruci


10. Ratu Laksminto Rukmi


Istri Sinuwun Paku Buwono X yang paling muda. Beliau mengasuh anak-anak Presiden Soekarno. Misal Guntur, Megawati, Rahmawati, Sukmawati dan Guruh Soekarnoputra. Makam Ratu Laksmintorukmi terletak di sebelah makam Kyai Yasadipura.


KRAy. Laksminto Rukmi, garwa dalem Sri Susuhunan Paku Buwono X. 


11. Syekh Siti Jenar


Guru kejawen yang mengajarkan kawruh manunggaling kawula Gusti. Pengikutnya dikenal dengan sebutan Aboge atau Abangan Rebo Wage. 


12. Ki Ageng Tarub


Leluhur Mataram yang menjadi suami Dewi Nawangwulan. Beliau turut membuat peguron Pengging.


13. Ki Ageng Sela


Guru sakti mandraguna yang dapat menangkap petir. Menjadi pelindung petani Jawa. Kerap mengajar di peguron Pengging untuk menjaga kesuburan.


14. Ki Ageng Banyubiru


Guru Joko Tingkir yang membekali ilmu tata praja. Berkat didikan Ki Ageng Banyubiru Joko Tingkir dapat menurunkan para raja Jawa.


15. Ki Ageng Pemanahan


Tokoh pendiri Mataram yang cerdik cendekia cerdas. Mampu mengatur strategi kerajaan Pajang dan Mataram sehingga agung anggun basuki lestari.


E. Pasemeden Pengging. 


Umbul piranti nenuwun atau berdoa. Tempat tepat untuk bermunajat. 


1. Umbul Raja atau Umbul Ngabean


Umbul Raja disebut juga Umbul Ngabean. Tempat pemandian para raja, dewa dan keluarga. Air yang mengalir menyebabkan seseorang kuat derajat, lancar naik pangkat dan mendapat semat Derajat pangkat semat atau kedudukan, kehormatan dan kekayaan seseorang akan berlimpah ruah.

Pintu gerbang Umbul Ngabean


2. Umbul Manten


Disarankan pada pasangan manten, agar mau siram jamas. Dengan harapan anak keturunan trah tumerah akan mendapat kewibawaan.


Pasangan yang mau lelaku di umbul manten akan menambah stamina, tenaga dan gairah. Tentu saja terjaga rumah tangga yang harmonis.


Khasiat air Umbul Manten lebih dahsyat dari pada obat kuat. Untuk pembuktian barangkali lebih baik untuk dicoba.

Pintu gerbang Umbul Manten


3. Umbul Dhudha


Digunakan untuk ritual seseorang yang ingin memiliki pasangan

Dinamakan Dhudha karena mudah mendatangkan rasa belas kasihan.


Dhudha tidak pernah dicurigai, tak pernah dicemburui dan tidak pernah dipandang sinis. Di mana saja seorang dhudha mendapat perhatian dari saudara dan rekan. Dhudha dekat dengan suasana kasih sayang.

Pintu gerbang Umbul Dhudha


4. Umbul Rara


Umbul Rara digunakan untuk panuwunan orang yang memiliki hajat, cita-cita dan kedudukan sosial.


Orang melakukan ritual di Umbul Rara rata-rata pada waktu malam hari. Mereka melakukan siram jamas di tengah malam saat suasana eneng, ening. Tujuannya supaya segala harapan segera terkabul. Ritual di Umbul Rara ini sudah berlangsung sejak jaman kerajaan Majapahit. Pintu gerbang pemandian Tirtomarto


Eyang KRT Soeronegoro dari ke 2 istrinya tidak punya putra. Jadi budhe Is seperti putrinya sendiri. Ayahanda budhe Is adalah RMNg Sartono Prawirosoemo, kakak budhe Is adalah RM Sutoyo.

KRT Soeronagoro dan istri bupati Boyolali. RAy Soeronagoro adalah ibu kandung RAy Isbandiah Satrio

Makam keluarga di Ngambuh Boyolali, Jawa Tengah. 


1. R.Ng. Wongsodimejo 

2. R.Ng. Soeronegoro II 

3. KRT Soeronegoro

4. R. Ng Soeronegoro

5. R. Ng. Ronosumarto

6. R Demang Djojosuhardjo


Pengging tempat bersejarah. Generasi muda bisa belajar kehidupan masa lampau. Kinarya maca owah gingsiring kahanan.


Prabu Kusuma Wicitra raja bijak bestari. Narendra gung binathara mbahu dhendha nyakrawati, ambeg adil paramarta, ber budi bawa laksana, amemayu hayuning bawana.

Share:
Komentar

Berita Terkini