SULTAN AGUNG SEBAGAI PUJANGGA

Share:
Ist

GARDA.ID | SULTAN AGUNG SEBAGAI PUJANGGA

A. Sastra Piwulang. 

Serat Nitipraja disusun Sultan Agung tanggal 24 Maret 1615. Berisi tentang ajaran kebangsaan. Tata praja dibina untuk mewujudkan birokrasi yang berwibawa. 


Sastra gendhing disusun pada tanggal 20 Juli 1618. Berisi tentang tata sosial. Masyarakat harus selaras serasi seimbang. Kota desa gunung saling melengkapi. Produksi bervariasi untuk kemakmuran negeri. 


Bidang spiritual termuat dalam serat pangracutan. Lahir batin, jiwa raga, awal akhir merupakan esensi pengajaran ilmu sejati. Kawruh sangkan paraning dumadi, curiga manjing warangka. Orang belajar ngelmu kasampurnan. 


Garwa prameswari Sultan Agung bernama Gusti Kanjeng Ratu Batang. Putri Kanjeng Pangeran Adipati Huposonto. Trah Patih Mandaraka. Keturunan langsung Ki Ageng Juru Martani. 


Kanjeng Sultan Agung Hanyakra Kusuma memerintah tahun 1613 - 1645. Keturunan Sultan Agung yaitu:


1. KPH Sukawati, miyos saking Mas Ayu Wangen, istri dari Tembayat. 

2. KPH Ronggo Kajiwan, miyos saking Mas Ayu Sekar Rini, istri dari Trate. 

3. GKR Jenab Winongan, miyos saking Mas Ayu Wangen Tembayat. 

4. KPH Ngabehi Loring Pasar, miyos saking Raden Ayu Kadipaten. 

5. KPH Purboyo utawi RM Sahwawrat, miyos saking Ratu Kulon. 

6. GRM Sayidin atau Amangkurat Agung, miyos saking Kanjeng Ratu Batang. 

7. GRAy Rifangat Wiromantri, miyos saking Mas Ayu Saripah. 

8. KPH Danupoyo atau RM Alit. 


Tempat kelahiran Sultan Agung di Pengging Boyolali. Pada hari Jumat Legi, tahun Jimakir 1514 atau 14 Nopember 1593. Nama kecil GRM Jatmiko. 


Yen Sinuwun Sultan Agung ing Mataram, 

Tan kena tiniru yekti, 

Sebab aku wali Ratu, 

Mujijate wus dadiya pratandha, 

Wali miwah jumeneng Ratu, 

Pindho kang Maha Suci, 

Hangeja wantah dadi  Sang Prabu, 

Lir Jeng Rasulullah nguni, 

Wus kaliyan nunggal, 

Mila mintaha berkah kemawon. 


Kyai Cindhe Amoh adalah guru Sultan Agung. Prajurit Mataram yang sakti mandraguna. 


Penobatan raja pada tahun Jimawal 1613 Masehi, windu Sangara. 


Surut ing kase dan jati, wafat pada hari Jumat Legi 3 Sapar tahun Jimakir 1578 atau 1645, windu sanjaya. 


B. Strategi Kebudayaan. 


Pewaris budaya perlu strategi ulung. Sultan Agung berpijak pada ajaran leluhur. Guna mendapat kearifan dalam memerintah. 


Tiap tanggal 17 Pebruari dilakukan sarasehan budaya. Tahun 1624 bertempat di Paras Cepogo Boyolali. Hawa segar udara sejuk. Gunung Merapi dan Merbabu menjulang tinggi. 


Wadhah lan isi merupakan perjanjian para bupati bang wetan. 

Kanjeng Sunan Giri memberi surat kepada Panembahan Senapati dan Pangeran Surawesthi. Bertempat di Kadipaten Japan atau Kabupaten Mojokerto. Panembahan Senapati menerima wadhah. Pangeran Surawesthi menerima isi.


Tanggal 4 Mei 1575 perjanjian luhur antara bupati bang wetan dengan Mataram. Sudah menjadi takdir bahwa Panembahan Senapati kewahyon Mataram. Pangeran Surawesthi dan keturunan Jawa Timur mendukung trah Mataram.


Het zou by deze gelegenheid geweest zyn dat de Sunan Giri de vrede tusschen Mataram en Surabaia wist tebewaren door de twee vors ten telaten kiezen tusschen omhulsel en in houd. Verhandelingen, Tome Pires, Suma Oriental. Th. G. Th. Pigeaud. 


Garwa prameswari I asma Kanjeng Ratu Mas Waskitha. Putri Ki Ageng Penjawi. Peputra Sinuwun Prabu Hadi Hanyakrawati. 


Putra ingkang nomer tiga asma Adipati Puger ing Demak. Peputra Adipati Pragola ing Pati. Peputra Pangeran Jambean. Peputra Tumenggung Aryo Mentaun ing Jipang. 


Panembahan Senapati kagungan garwa prameswari saking Madiun. Asma Kanjeng Ratu Retna Dumilah. Putri Pangeran Timur utawi Rangga Jumena. Peputra Pangeran Juminah. Peputra Pangeran Harya Balitar. Peputra Tumenggung Balitar. Peputra Kanjeng Ratu Mas Balitar. Prameswari Sinuwun Paku Buwana I atau GRM Drajad atau Pangeran Puger Semarang.


Urutan putra Panembahan Senapati. 

1. GKR Pembayun istri Ki Ageng Mangir. Ibu saking Pati. 

2. Raden Ronggo Uling Samudra Kidul, ibu saking Kalinyamat. 

3. Adipati Puger ibu saking Nyai Adisara. Ibu saking Pati. 

4. Raden Ajeng Denok, istri Adipati Tepasana. Ibu saking Pati. 

5. Pangeran Purbaya, ibu saking Giring. 

6. Adipati Wiramanggala, ibu saking Kajoran. 

7. Adipati Joyorogo ing Ponorogo, ibu saking Bathothot. 

8. GRM Jolang atau Prabu Hadi Hanyakrawati, ibu saking Pati.

9. Raden Ajeng Jali, istri Demang Tanpa Nangkil. Ibu saking Pat. 

10. Raden Ajeng Juwok, istri Adipati Wiramantri. Ibu saking Pati. 

11. Raden Ajeng Radin ing Kajoran. Ibu saking Pati. 

12. Adipati Pringgalaya atau Raden Julik, ibu saking Retna Dumilah. 

13. Pangeran Juminah atau Raden Bagus, ibu Retna Dumilah. 

14. Raden Ajeng Sedhep, ibu saking Breminta. 

15. Adipati Mertalaya ing Madiun, ibu Retna Dumilah. 

16. Raden Tembaga atau Adipati Puger, ibu saking Breminta. 

17. Raden Kadhawung, ibu saking Nyai Suwanda. 

18. Raden Ajeng Laweh, ibu saking Pati.


Makam Panembahan Senapati berada di Puroloyo Kotagedhe. Bersamaan dengan Sultan Hadiwijaya raja Pajang. Ki Ageng Pemanahan, Juru Martani. Bawahnya Adipati Gagak Bening ing Pajang.


Pusaka peparing Joko Tingkir yaitu :

1. Gong kyai sekar delima. 

2. Kandhali kyai macan guguh. 

3. Jatayu cekathikan. 


Amemangun karyenak tyasing sesama, itu ilmu humaniora Panembahan Senapati. Sebagai tepa palupi orang Jawi. Wong Agung ing Ngeksiganda. 


Sastra gendhing mengajarkan tertib sosial. Masyarakat Jawa memegang teguh paugeran. Intisari sastra piwulang. 


C. Reriptan Edi Peni. 


Wewarah Sultan Pajang diperhatikan raja Mataram. Leluhur Pangeran Benawa diberi kedudukan di Kasatriyan Jipang. Bumi Pajang diserahkan Danang Sutawijaya atau Ngabehi Loring Pasar. 


Saat lenggah ing dhampar kencana. Cahyanira sumirat kang kadulu. Lir wimbaning baskara. 

Wasiat raja Pajang pada Panembahan Senapati:

1. Pujangga sebagai ahli tata praja. 

2. Ahli petung laduni, mengetahui ilmu gaib mistik. 

3. Wong tapa, ahli tentang guna kesaktian.


Berturut-turut raja Pajang yang memerintah yaitu:

1. Sultan Hadiwijaya 1546-1575.

2. Sultan Ngawantipura 1575 - 1576.

3. Sultan Prabu Wijaya 1576- 1577.


Tahta Pajang secara sukarela diserahkan kepada Panembahan Senapati. Pangeran Benawa bergerak dalam bidang sosial pendidikan.


Pangkur


1.

Amung kalih welas warsa, 

Laminira jumeneng narpati, 

Jeng Susunan nulya surut, 

Ginantiyan narpadmaja, 

Pangeran Adipati Anom ing Matarum,

Jejuluk Kanjeng Susunan, 

Sultan Agung ing Mentawis. 


2.

Prabu Hanyakra Kusuma, 

Duk punika Pangeran  Surawesthi, 

Anyedhaki pra Tumenggung, 

Manca negari bang wetan, 

Wusing pepak neng Surabaia sedarum, 

Ngrembak arsa magut ing prang, 

Ngrabaseng nagri Mentawis. 


3.

Ana kang tumekeng pejah, 

Ana kanin ana kang nungkul aris, 

Ing Mataram saya mahsur, 

Kadibyaning sang nata, 

Kasektene para punggawa nung anung, 

Winongwong karatonira, 

Kinasihan ing Hyang Widhi.


Megatruh

1.

Panembahan Senapati Ngalageku, 

Dene Dyan Benawa namung, 

Pangeran sesebutanipun, 

Sinung Pangkat Adipati, 

Ing Pajang peputra wadon. 


2.

Warni ayu cahya anuksmeng sitengsu, 

Dhaup lawan Jeng Sinuwun, 

Prabu Hadi Hanyakrawati, 

Seda Krapyak parap katong. 


3.

Sang Dyah Ayu lajeng sinungan jejuluk, 

Prameswari Ratu Hadi, 

Peputra Jeng Sultan Agung, 

Buyut Sultan Pajang yektos.


Babad Mataram memberi teladan kebajikan. Panembahan Senapati menganyam peradaban. Majapahit, Demak, Pajang merupakan trah utama. Perpaduan yang membuat keselarasan. Itulah ajaran sastra gendhing.


Karya sastra reriptan Sultan Agung sebagai tontonan tuntunan tatanan. Tontonan merupakan estetika hiburan. Tuntunan merupakan logika kebenaran. Tatanan merupakan etika kebaikan. 


Sultan Agung Hanyakra Kusuma raja gung binathara, mbahu dhendha nyakrawati, ambek adil paramarta, memayu hayuning bumi.


Kesaktian Sultan Agung terbukti. Tiap saat sholat jumat di Timur Tengah. Jalan ke Mesir lewat samudera Hindia dengan perahu daun jati. Naik egrang di pucuk senjata tombak. Raja Mataram punya ilmu kasampurnan.rel

Purwadi, Ketua Lokantara. /penulis

Share:
Komentar

Berita Terkini